De ander is je leermeester
Verhalenverteller Pete Pronk en Margreet Roos, geestelijk verzorger binnen de psychiatrie, begeleiden tien jaar lang herstelweken voor mensen uit de psychiatrie in het Dominicanenklooster in Huissen. Tijd voor reflectie én een symposium. Pete: Als we in die jaren iets leerden is het: ‘Bemoei je niet met wat er bij iemand naar buiten komt.’
De emoties zijn nog vers bij Pete en Margreet. Zij sloten zojuist een week ‘Vrij vertellen van je eigen herstelverhaal’ af. In deze weken begeleidt het tweetal een groep van maximaal acht deelnemers uit de psychiatrie bij het vertellen en vormgeven van hun eigen verhaal, los van diagnose of dossier. Zelf noemen Pete en Margreet het liever ‘meereizen’ dan begeleiden. ‘Wij zijn allemaal gewond of we hulpverleners zijn of cliënt’, benadrukt Pete.
Een heftige week was het waarin rauwe verhalen en emoties gedeeld werden. ‘Kom binnen en sodemieter op’, zo beschreef een deelneemster haar ambivalente gevoelens van verlangen naar nabijheid en afkeer en angst van diezelfde nabijheid.
Het doorleefde gezicht van de verhalenverteller ziet er op deze heldere decemberochtend aan zijn keukentafel nog doorleefder uit. Pete: ‘Gisteravond schreef ik in een mail naar een goede vriendin: ‘ik ben moe, maar niet uitgeput’. Vannacht dacht ik daarover na. ‘Moe maar niet uitgeput? Ik ben wèl uitgeput. Je moet erkennen wat er is. Bij een ander, maar ook bij jezelf.’
Uitgeput of niet, Pete en Margreet zijn nooit te moe om te vertellen over de ‘herstelweken’ waar zij worden geraakt door de vaak tragische verhalen van de deelnemers. Ze làten zich ook raken. Door de kwetsbaarheden, maar zeker ook door de kracht die er in mensen schuilt ondanks het lijden.
Margreet vertelt over een deelneemster die de interesse kon opbrengen om te vragen naar het contact tussen Margreet en één van haar vier dochters ook met een psychiatrische achtergrond. ‘Het raakt me dat je dat vraagt’, had Margreet geantwoord. Ook nu ze erover vertelt krijgt ze tranen in haar ogen. ‘Ik antwoordde dat het ingewikkeld is, maar dat ik ook heel trots ben op mijn dochter.’
Vrijplaatsen om te ontmoeten
Niets menselijks is Margreet en Pete vreemd. Doordat zij niet de rol als hulpverlener aannemen maar mede-reiziger zijn ontstaat er veiligheid en ruimte voor de deelnemers voor hun eigen verhaal, ervaren ze. Om de tien jaar herstelverhalen in Huissen te markeren organiseren ze samen met het klooster op 7 maart 2024 het inspiratie-symposium ‘Ontmoeten, de basis voor herstel’ voor mensen die werken binnen de GGZ, voor cliënten en hun naasten. Pete: ‘De sprekers zijn mensen die naast hun expertise ook hun eigen worstelingen delen. Neem Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar psychologie en schrijfster, zij kan psychische zaken toegankelijk maken en brengt daarbij kundig haar eigen proces in. Ook singer songwriter Roos Blufpand verwerkt haar eigen kwetsbaarheden en maatschappelijke betrokkenheid in haar muziek en teksten.’
Eén van de andere sprekers is psychiater Floortje Scheepers, schrijfster van het boek ‘Mensen zijn ingewikkeld, Een pleidooi voor acceptatie van de werkelijkheid en het loslaten van modeldenken’. Margreet: ‘In haar boek schrijft ze: ‘Als we vrijplaatsen creëren waar we elkaar kunnen ontmoeten, open en eerlijk, dan hebben we misschien wel veel minder GGZ nodig om het lijden in ons leven een plek te geven.’ Dit sluit natuurlijk helemaal aan bij wat wij doen met de herstelweken.’
Pete vertelt trots over de optredens van deelnemers aan de herstelweken tijdens het symposium. ‘Om hen gaat het natuurlijk. Zij laten zichzelf zien in al hun kracht en kwetsbaarheid met muziek en met woorden en daar verheug ik me enorm op. Ik hoop dat er op deze dag veel mensen uit de psychiatrie komen en dat zij kunnen ervaren dat ieders verhaal van waarde is. Mens-zijn is juist dat je elkaars kwetsbaarheid kunt zien en het kunt delen.’
Waardigheid
Het is stil aan de keukentafel. Een stilte alsof de woorden mogen landen. Pete: ‘Als we in al die jaren iets leerden is het: ‘Bemoei je niet met wat er bij iemand naar buiten komt’. Ook als iemand tijdens het delen van zijn of haar verhaal in tranen is. Natuurlijk is er wel eens iemand uit de groep die een doos zakdoeken aangeeft, maar we ontdekken steeds meer hoe belangrijk het is om van iemands verhaal of emotie af te blijven.’
Margreet vult aan: ‘Spannend is dat soms wel. Dan zit een deelnemer hard te snikken en blijft het verder stil. Niemand doet iets, terwijl je eerste impuls is om even een arm om iemand te slaan of iets te zeggen.’
Pete: ‘Er is tijdens het delen van het eigen verhaal veel schaamte. Soms beginnen mensen hakkelend hun verhaal. Ook dan is het goed om iemand te laten. Door niet in te grijpen geef je bestaansrecht aan iemands gevoel. Je geeft iemand waardigheid. Vaak wordt het hakkelen gaandeweg minder.’
Pete denkt even na, handen gevouwen onder zijn kin, ogen dicht. ‘Na de tranen wordt het stil en juist dan kan er nog iets komen’, zegt hij dan, ‘iets wezenlijks dat er onder lag. Ook daarom is het goed om niet meteen te reageren.’
Dat vraagt soms wel iets van je, daarover zijn Pete en Margreet het eens. Pete: ‘Je moet de wens en verwachting om het leed van een ander op te lossen loslaten.’
Margreet: ‘Dan kom je bij je eigen machteloosheid. We kunnen de ander nooit ten diepste begrijpen, zegt psychiater Dirk de Wachter. Dat is wel wat we zouden willen, tegelijkertijd geeft het ruimte om te beseffen dat dat niet zo is. Ik kan wel kijken, zien, voelen en een stukje meelopen.’
Pete: ‘Er zíjn. Het is wonderbaarlijk hoeveel er gebeurt als je er alleen maar bent. Ik heb geleerd om af te wachten hoe de ander zich kan of wil uiten. We stonden ooit met de groep in een kring en ik riep: ‘We gaan allemaal deze beweging maken’. Pete zwaait zijn handen in de lucht. ‘Uit mijn ooghoek zag ik dat de vrouw naast mij stokstijf stil bleef staan. Daardoor raakte ik ontregeld, maar zij bracht me wel bij de kern. Ik moet kijken naar de ander. Ik vroeg haar om een vuist te ballen. Dat deed ze. Daarna vroeg ik om haar vuist een heel klein stukje te openen. Dat kon ze ook. ‘Jij gaat over open en dicht’. zei ik. Uiteindelijk is de ander je leermeester.’
Jouw verhaal doet ertoe
Merken Pete en Margreet dat de problematiek van mensen veranderd is in de afgelopen tien jaar? Margreet: ‘Corona heeft een hoop teweeggebracht. Dat werkt nog steeds door. Bijvoorbeeld angst voor lege schappen, straatvrees. Er wordt wel gezegd dat mensen binnen de psychiatrie veel dragen van wat er in ons en in de maatschappij aan de hand is.’ Pete: ‘Toch gaat het in de kern nog steeds om beschadigde mensen die bijvoorbeeld iets belangrijks hebben gemist in de eerste kinderjaren, mensen met trauma’s en verslaving.’ Margreet: ‘Dat jouw verhaal ertoe doet blijft de kern.’ Pete: ‘En dat je dat kunt delen. Zonder oordeel, zoals Margreet en ik dat altijd tegen elkaar zeggen’. Hij kijkt haar guitig aan. ‘Maar dan moet je ook oordeelvrij naar jezelf kijken. En kunnen wij dat?’
Margreet schiet in de lach: ‘Nee joh, help’.
Het is duidelijk dat Margreet en Pete al tien jaar samenwerken, ze hebben aan een half woord genoeg. Pete: ‘De deelnemers van de herstelweken voelen onze band, dat versterkt een gevoel van veiligheid.’
Hij lacht. ‘’Daar heb je het stel’, zegt pater Henk Jongerius altijd als we elkaar in het klooster tegenkomen. Hij laat ook blijken hoe belangrijk hij het vindt wat wij doen met de herstelweken; het gaat ten diepste om het zien van de ander’. Pete slikt. ‘Dat maakte de afgelopen week ook intensief’, zegt hij, ‘hij is een van de laatste paters in Huissen en hij is ernstig ziek.’
Het Dominicanenklooster in Huissen speelt een grote rol als bedding van de herstelweken, ervaren Pete en Margreet. Pete: ‘De deelnemers zijn vaak beschadigde mensen. Het uiten en vormgeven van hun verhaal is heilzaam, maar kan ook veel losmaken.’ Margreet: ‘Soms gaat het mis. Ik herinner me een man die, al jaren vrij van alcohol, een terugval kreeg. Hij zette het op een drinken en kotste zijn hele kamer onder. Of die keer dat een deelnemer een psychose kreeg en ’s nachts de gemeenschappelijke ruimte verbouwde.’
Pete: ‘Natuurlijk voelen wij ons op zo’n moment bezwaard voor de mensen in het klooster. ‘Maak je geen zorgen’, werd er meteen gezegd, ‘dat gaan we schoonmaken’. Op zo’n moment voelen we ons echt door deze plek gedragen.’
Pete en Margreet hopen dat het symposium in het klooster straks behandelaars trekt die zich willen laten inspireren voor hun werk.
Margreet: ‘Mensen die werken in de psychiatrie willen graag vanuit hun hart behandelen, maar zijn aan alle kanten aan regels en concepten gebonden. Toch is het belangrijk dat ze zich blijven openstellen om mens en medemens te durven zijn.’
Op donderdag 7 maart vindt het symposium ‘Ontmoeten, de basis voor herstel’ plaats. Op deze pagina vind je alle informatie hierover.
Dit interview is geschreven door Marlies Kieft – schrijver en journalist
Data en aanmelding
Symposium Ontmoeten, de basis voor herstel
10 jaar herstelverhalen in Dominicanenklooster Huissen
Een symposium voor mensen werkzaam in de GGZ én voor cliënten en hun naasten met als onderwerp ‘Ontmoeten, de basis voor herstel’. In de ochtend kun je luistere naar bevlogen sprekers die de herstelverhalen een warm hart toedragen en een inspirerend verhaal kunnen vertellen. s Middags zijn er tal van workshops, o.a. lichaam en stem, spelen met beelden, en ervaringsdeskundigheid.
Waar: Klooster Huissen
Wanneer: Donderdag 7 maart 2024 van 10.00 – 17.00 uur
Aanmelden: via www.kloosterhuissen.nl
Kosten: vanaf € 37,50
Alle informatie over dit symposium vind je op:
Symposium Ontmoeten, de basis voor herstel